حضانت مبحث دوم

فصل اول : حضانت در لغت و اصطلاح

ریشه شناسی

حضانت در لغت به معنای محافظت امده چنانچه ابن فارس در معجم مقاییس اللغه آورده:

الحاء و الضاد و النون أصلٌ واحد یقاس، و هو حِفْظ الشى‏ء و صِیانته ¹

بنا بر تعریفی که در کتاب مصطلحات الفقه اورده اند حضانت  این چنین معرفی شده :    ‌

الحضانة بالکسر و الحضن و الاحتضان فی اللغة التربیة، یقال حضن الصبی یحضنه من باب قتل ربّاه، و فی المجمع حضن الطائر بیضه یحضنه إذا ضمّه إلى نفسه تحت جناحه، و کذا المرأة إذا حضنت ولدها، و الحضانة بالفتح و الکسر اسم منه، و هی ولایة على الطفل و المجنون لفائدة تربیته و ما یتعلق بها من حفظه، و جعله فی سریره، و رفعه، و غسل ثیابه، و بدنه، و مشطه، و جمیع مصالحه غیر الرضاعة انتهى. ‌                                 و الکلمة مستعملة أو مصطلحة فی الفقه فی باب النکاح فی خصوص حضانة الأم أو الأب للولد و تربیتهما له، و لعل حقیقتها المتشرعیة هنا هی الولایة على الطفل ولایة خاصة اعتبرها العقلاء و العرف و أمضاها الشرع رعایة لبقاء المجتمع و حفظا لحیاة نسله المتسلسل، و من فوائدها و آثارها ما ذکره فی المجمع و قد رتب علیها فی الشریعة أحکام ذکرها الأصحاب فی الفقه فی باب النکاح نظیر أن الأم أحق بحضانة الولد و تربیته فی الحولین ذکرا کان الولد أو أنثى، فلیس للأب أن یأخذه منها و إن فطم من اللبن سواء کانت هی المرضعة له أو غیرها، و أنه إذا انقضت مدة الحولین فالأب أحق بالذکر و الأم بالأنثى حتى تبلغ سبع سنین من عمرها، ثم یکون الأب أحق بها، و أنه لو اتفق ان الزوج فارق الأم بفسخ أو طلاق قبل السبع لم یسقط حقها ما لم تتزوج بالغیر، فإذا تزوجت سقط حقها عن الذکر و الأنثى و کانت الحضانة للأب، و هی تسقط بالبلوغ مطلقا و هکذا.²

با تعریفی که از لغت و اصطلاح به دست می آید می توان  پی برد که  کودک‌ برای‌ رشد کامل‌ و متعادل‌ شخصیتی‌ خود می‌بایست‌ در محیط‌ خانواده‌ و در فضایی‌ مملو از خوشبختی‌، محبت‌ و تفاهم‌ بزرگ‌ شود.      نهاد خانواده بیش از آن که در مقدمه کنوانسیون حقوق کودک برجسته شده باشد در اسلام و قوانین کشورمان مورد توجه قرار گرفته و به عنوان شایسته ترین و مهم‌ترین بستر رشد کودک معرفی شده است. اما گاهی کودک به دلایلی از جمله جدایی والدین، الزاما از این محیط جدا شده و لذا حق نگهداری از کودک برای یک طرف و یا طرفین و ملاقات والدین با فرزندان تابع قوانین و مقررات می‌شود. حفظ و مراقبت کردن، پرورش دادن و تنظیم روابط طفل با دنیای خارج که در قوانین با عنوان «حضانت» از آن یاد می‌شود، در موادی از قانون مدنی و همین طور فصل پنجم قانون جدید حمایت خانواده تصریح شده است    

مفهوم  شناسی

نکته قابل توجه انست که حضانت را نباید با ولایت یا حتی تربیت یکی دانست؛ ولایت به معنای قدرت و اختیاری است که قانون برای اداره امور کودک به پدر و جد پدری می‌دهد تا براساس مصلحت کودک عمل کنند. این حق پس از مرگ با وصیت قابل انتقال است.                                                                     تربیت نیز بیشتر امری معنوی‌ است. در حالی‌که حضانت عموماً ناظر بر نگهد‌اری از جسم کودک است، هرچند که حضانت به طور عام شامل ترییت نیز می‌شود لذا حضانت معنایی کسترده است که حد و حدودش