یاداشت دویست سیزده : تکوین و تشریع

در ادبیات اسلامی  دو اصطلاح پر معنا وجود دارد که درک این مفاهیم گره بسیاری از مشکلات علمی و عملی ما را باز می کند گفتن این نکته خالی از فایده نیست 

که یکی از دلایل قدرت و جامعیت اسلام نسبت به سایر ادیان بیان مفاهیم عمیق و دقیقی است که جواب سوالات بسیاری از دانشمندان و فرهیختگان بشر را به بهترین وجه ممکن می دهد و گره کور  ابهامات ما را باز می کند 

 از دیدگاه اسلام مدیریت جهان و انسان به طور کلی به دو قسم تقسیم میشود :

یک . مدیریتی که در آن  تمام آفرینش  اعم از زمین و آسمان و آنچه بین بین آن دو است تحت ینظمی  مرتب و   موحدانه  اداره می شود و اختیار انسان هیچ گونه تاثیری بر آن ندارد به بیان دیگر این قوانین  تخلف ناپذیر است  مثل آمدن شب و روز طلوع و غروب خورشید . تپش قلب و ......... که هیچ کس نمیتواند بگوید که قلبش دیگر نزند یا کرسنه اش نشود یا شب نشود و...

دو .مدیریتی که بر اساس آن خداوند متعال  قوانین و مقررات  برخورد و ارتباط  صحیح انسان  با خودش خدای خودش و جهان پیرامونش  را مشخص و معلوم می کند بر اساس این مدیریت اختیار انسان در پایبندی به این مقررات نقش کامل را دارد به تعبیر دیگر این قوانین تخلف پذیر است

در ادبیات اسلامی بر مدیریت و  مقررات قسمت اول که شمولش تمام عالم آفریتش را شامل می شود و قدرت اختیار انسان نقشی در آن را ندارد را نظام  تکوین و مدیریت و قوانینی که در آن نحوه ارتباط انسان با خود خداوند و جهان پیرامونش را مشخص میکند نظام تشریع می گویند مثل شریعت اسلام 

طبعا بر اساس این تعاریف تفاوت این دو نظام معلوم میشود که در نظام تکوین انسان قدرت هیچ گونه مخالفت ندارد مثل آنکه بتواند جلوی مقدرات عالم مثل شب روز و .... را بگیرد اما در نظام تشریع انسان بر اساس قدرت اختیارش توان مخالفت دارد مثل نماز نخواندن روزه نگرفتن و ....... لذا تخلف پذیری انسان یا تخلف ناپذیری این قوانین توسط انسان تفاوت این نظامین را معلوم می کند 

اما نکته اصلی  گفتار این  است  که قرآن کریم به عنوان یک اصل کلی می فرماید  هرچه در عالم هستی  هست تکوینا خدای متعال را تسبیح می کند إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ [1] که بر این اساس انسان هم که جزئی از آفرینش است  تکوینا تسبیح گوی خداوند متعال است به خاطر همین در بعضی از روایت ما  آمده است که میشود یک کافری با زبانش کفر بگوید ولی سایه او خدای تبارک و تعالی را تسبیح کند چرا که جریان تشریع و تکوین از هم جداست   لذا قرآن کریم  فرمود هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ فَمِنکُمْ کَافِرٌ وَ مِنکُم مُؤْمِنٌ [2] که یعنی  بر اساس نظام تکوین تمامی انسان های عالم همه موحد هستند و علی دوام او را تسبیح می کنند اما در نظام تشریع  است که قدرت اختیار به انسان  داده شده است  لذا عده ای ایمان آوردند و مومن شده اند و عده ای هم کافر  

پی نوشت :

1.سوره إسراء، آیه44.

2. سوره تغابن آیه 2